باستان شناسي ،تاريخ ، معماري و زيبا شناسي ميل خسروگرد
ميل خسرو گرد نماد مهر ورزي كويريان
براساس كاوشهاي باستان شناسي محرز گرديد مناره ي خسرو گرد ميل تك و منفردي است كه به منظور راهيابي كاروانيان بر سر راه جاده ي موسوم به ابريشم احداث گرديده لذا اين ميل نمي تواند بقاياي بجا مانده از يك مسجد عظيم باشد .
تاريخ ميل خسرو گرد :
اين ميل به سال 505 هـ ق به دستور تاج الدوله ابوالقاسم بن سعيد همدوره با حكومت سلجوقيان احداث گرديده است .
معماري ميل خسروگرد :
ميل خسرو گرد از سه جزء شامل : الف:پايه ب:بدنه ج:راس تشكيل گرديده است و كلاً سازه اي آجري است .
پايه ي آن مستطيل شكل است كه محاط در يك سازه ي آجري نيم هشت است و در پخي هاي اين هشت ضلعي چهار حجره ي اطاق مانند تعبيه شده است .
بدنه ميل مدور است و قطر آن از سطح قاعده نسبت به راس كم مي شود بدنه داراي تزئينات آجري با آرايه هاي: لوزي. نيم بيضي و دو رشته كتبيه كوفي كه اطراف آن با آجر كاري تذهيب شده است .
راس ميل بر روي تونگان[1] يا نعلبكي قرار داردكه بدنه آن داراي تزئينات آجر كاري موسوم به سوستيكا يا گردونه ي مهر مي باشد ارتفاع مناره 28 متر است
زيباشناسي ميل خسرو گرد
تنها بناي قديمي شهرستان سبزوار كه مراحل سفت كاري و نازك كاري آن همزمان اجرا گرديده ميل خسرو گرد است كه به شيوه استادانه ي سبك رازي [2]در قرن ششم ه. ق كار شده است اجراي آجرهاي قالب زده با تكنيك سايه روشن و كم شدن از قطر ميل تا به راس باعث ايجاد ريتم و حركت در بنا گرديده چرخش و هارموني ناشي از تكرار و توالي نقش هندسي لوزي. تن نازي و چشم نوازي ويژه اي را به رهگذران مي دهد اجراي سايه روشن آجرها باعث گرديده گزند آفتاب كمتر به بدنه بنا برخورد كند د رنتيجه بنا در شلاق سوزان آفتاب كوير محو نشده و قابل رويت از فواصل دور باشد در قلب هر شمسه نقش لوزي سوستيكا به شكل + وجود دارد كه اين نقش تحت عنوان گردونه ي مهر در بسياري از نقاط جهان از هزاره سوم قبل از ميلاد شناسايي گرديده از آن جمله در تپه ي باستاني موسوم به دامغاني سبزوار و در قديمي ترين بناي تاريخي سبزوار- يعني اتشكده آذر برزين مهر - اين نقش موجب شكل گيري حجم بنا شده است. مهر برخواسته از انديشه هاي متعالي انسانها سواي: رنگ. پوست. نژاد. خون. مليت و مرزهاي جغرافيايي. مهري كه سفره خود را در دامان كوير از فواصل دور براي مسافران گسترده است و كاروانيان را به سمت و سوي خود فرا مي خواند: به سمت مهر به سمت آبادي اين ميل نشانه اي از هزاران محبت و دوستي انسانهاي مانده در كويرند كه عاشقانه و عالمانه به زندگي در اين كوير پرداخته اند به هنگام شب با روشن كردن مشعلي بر بالای بلنداي راس ميل كاروانيان شبرو را به سمت خود فرا مي خواند. باشد كه به تاسي از انديشه ي مهر گستري و مهرورزي اين ميل در قالب انسانيت انسانها شاهد رشد و تعالي مهر ورزي در عصر حاضر باشيم. در هيچ كجاي ايران پيدا نخواهي كرد كه جسمي در بدو ورودي شهر شبانه روز اماده خوشامد گوئي به مهمانان خوانده يا ناخوانده باشد . شايد گوشه اي از اوج مهر ورزي را بتوان در اين مناره ديد در شيوه تفكر و انديشه ي سازنده ي ان. مسافران خسته از راه و اب وهوا را در نظر بگيريد كه پياده در سرما و گرماي كوير 40 كيلومتر روزانه بايد راهپيمائي كنند و با برداشتن هر گام نويد رسيدن به منزل و ابادي دارند ناگهان از دور دست ها يكي آنان را به سوي خود مي خواند: برادر. خواهر. همشهري. همولايتي.مسافر گرامي به اين سمت بيائيد ابادي اينجاست اين مناره از هيچ كس پرسش نمي كند : نام و نشانت چيست؟ دين و مسلكت كدام است؟ مبدا و مقصد تو كجاست ؟ رنگ و پوست و نژاد مليتت چيست؟ و به قول امروزيها پاسبرد. گرينكارت. و ويزا نمي خواهد به صرف مسافر بودن آغوش به روي تمام مسافران مي گشايدو از همه به گرمي استقبال مي كند اما در كويري كه شلاق آفتاب سوزان كوير و سيلي شنهاي روانش بر جبين تكاتك اين كوير نشينان حك شده با روحي مالامال از انديشه هاي خوب انساني خالق بزرگترين. ظريفترين و در نوع خود زيباترين نماد مهر ورزي كويريان هستيم. تداوم اينگونه انديشه هاي پاك انساني در طول تاريخ سبزوار و به گستره ي قنواتش جاري و ساري بوده و هست و انشاءال.... تداوم آن با معمارانی که روح و جسم معماری را شناخته اند تداوم خواهدداشت. جهت اطلاع بیشتر به پژوهش میل خروگرد تحقیق عبداله زاده ثانی مراجعه فرمائید . استفاده از این مطالب با ذکر ماخذ بلامانع است .
محمد عبدالله زاده ثاني – باستان شناس
