سبزوار جوین جغتای داورزن ششتمد و روداب و خوشاب همچون دیگر شهرستانهای کشور ایران بزرگ ایران فرهنگی دارای ادبیات بسیار غنی ست که به رشد فرهنگی جامعه جهانی خدمت کرده است  در خراسان مفاخر و مشاهیر زیادی هستند که معرفی شده اند و به انان پرداخته شده است از ان جمله :

فردوسی بنیانگذار کاخ نظم فارسی در طابران توس

بیهقی ابوالفضل بنیانگذار کاخ نثر فارسی در سبزوار

اسرار تخلص شعری حاج ملا هادی سبزواری بزرگترین فیلسوف شرق در قرن ۱۳ هرچند فلاسفه دیگری همچون مایکیاولی و دیگران هم امدند اما انان کجا و این کجا برای همین می گویند بزرگترین فیلسوف شرق:

دلدار چو مغز است و جهان جمله چو پوست      ناید به نظر مرا به جز جلوه دوست

مردم ره کعبه و حرم پیمایند                        در دیده اسرار همه خانه اوست

این شعر اشاره به وحدت وجودی بودن اسرار دارد

یا می فرماید :

تو سیمرغ همایونی که عالم زیر پر داری           چسان با ان شکوه و فر گزیدی کنج گلخنها

همه جانها به قالبها نقوشی از پر عنقا          فروغ خور یکی باشد بود کثرت ز روزنها

نهایت نیست ای اسرار اسرار دل ما را          همان بهتر که لب بندیم از گفت و شنیدنها

باز اشاره به خلیفت الهی انسان  در زمین دارد و منشا همه چیز از خداوند

یا می فرماید :

دل ز محنت شده خون جام می ناب کجاست       دل شد از دست برون نغمه مضراب کجاست

سوزد از اتش عشق تو دلم شمع صفت             نی چه گویم چو شمعم به درون اب کجاست

در دیده اسرار و عطار و خیام و فردوسی دیگر خواهی و دیگران را دوست داشتن بسیار حائز اهمیت بوده و انسانیت انسانها را سوای رنگ پوست نژاد خون دین مذهب و ملیت و مرزهای جغرافیائی دوست دارند یا همان امت واحد که از زن و مردی خلق شده اند. این نگاه از هر جنگ و خونریزی جلوگیری می کند

خیام بنیانگذار دم غنیمتی  در نیشابور قدر مسلم صرفا به معنی عیش و نوش نیست یعنی کسی خالق جهان را انقدر قوی و قدر می داند که لحضه ای غفلت از تکریم خداوند را دون شان مقام انسانیت می داند به همین خاطر  لحضه ها را بدون تفکر به ذات اقدس الهی غفلت می داند

جمعی متفکرند در مذهب و دین         جمعی متحیرند در شک و یقین

ناگاه منادی امد زکمین                  که ای بی خبران راه نه ان است و نه این

یا می فرماید :

در کارگه کوزه گری رفتم دوش        دیدم دو هزار کوزه گویا و خموش

ناگه ز یکی کوزه بر امد خروش        کو کوزه گر و کوزه خر و کوزه فروش

یا می فرماید:

انان که محیط فضل و اداب شدند          در جمع خرد شمع احزاب شدند

ره زین شب تاریک نبردند برون             گفتند فسانه ای ودر خاک شدند

یا می فرماید :

ای دوست بیا تاغم فردا نخوریم         این یکدم عمر را غنیمت شمریم

فردا که از این دیر خراب درگذریم      با هفت هزار سالگان همسفریم

پرداختن به زندگینامه و احوال هر کدام از این بزرگان خود تاریخ ادبیاتی مانند ذبیح اله صفا یا ادوارد براون و غیره می خواهد اما عبرت و پند گرفتن از تفکرات انان با نشستهای  ادبی به رشد و تعالی روحی انسانهای عصر ماشین کمک شایانی می کند.

سید حسن غزنوی متخلص به اشرف در قریه ازادوار شهرستان جغتای

عطار عارف نامی ایران در نیشابور

علی شریعتی در داورزن  سبزوار

محمود دولت ابادی در سبزوار

حمید سبزواری دز سبزوار

احمد جامی در تربت جام

خاندان جوینی در جوین

عطاملک جوینی

هلالی جغتائی در جغتای

معین الدین جوینی در انداده جوین

سعدالدین جوینی در بحراباد جوین

نجم الدین کبری در زیر اباد جوین ارامگاه منصوب به نجم الدین کبری ست که جای بسی تامل و مطالعه دارد

ابوالحسن علی بن زید بیهقی واقع در شهر ششتمد